Hoewel vossen hier vaak als sluwe dieren worden gezien die er vandoor gaan met je kippen of konijn, hebben ze in Japan een hele andere status. Daar zijn de vossen, of zoals ze in Japan genoemd worden: Kitsune, ondeugend ogende pluizenbollen, en mythologisch gezien boodschappers van de goden. Vossen spelen dan ook al eeuwen lang een belangrijke rol in vele mythes en legenden rondom het shintoïsme. En zijn geliefd onderwerp binnen yokai of folklore legenden.
Wisselende krachten met in eerste instantie innemende uitstralingen
Maar lang niet alle verhalen en kitsune zijn hetzelfde. Zo zijn hun krachten afhankelijk van hun leeftijd. Ze zouden honderden jaren oud kunnen worden. En hoe ouder ze worden, des te meer staarten en krachten ze krijgen.
Wat deze krachten precies zijn wisselt een beetje per verhaal. Maar over één ding lijken ze het eens te zijn: kitsune kunnen ontzettend goed van gedaante wisselen. Door hun gracieuze uiterlijk zou een oudere kitsune dan ook met gemak in een mooie jonge vrouw kunnen veranderen. Het enige waar ze nog wel eens last mee hebben is het wegwerken van al hun staarten binnen de gedaanteverwisseling. En ook een spiegelbeeld kan hun ware aard verraden!
Als je deze eerste inleiding vertaald naar het gewone leven, zou je het kunnen zien als, iemand kan zich anders voordoen als hij in werkelijkheid is maar zal altijd op geregelde basis door de mand vallen. In veel gevallen zullen mensen weten, aanvoelen dat iemand niet te vertrouwen is maar zullen ze hem toch deels volgen, mede door de slimme praatjes. Uiteraard blijken deze in een later stadium dan natuurlijk ook weer op leugens gebaseerd te zijn. In het westen kennen wij natuurlijk de fabel van Jean de La Fontaine gebaseerd op de vos en de raaf van Aesopus.
De tekst gaat verder onder de afbeeldingen
Het dunne lijntje tussen goed en fout
Waar Japanners de vos in deze hoedanigheid plaatsen denk ik dat wij het in het Westen net iets anders zien. Een vos balanceert op het randje van goed en fout en doet daar zijn voordeel mee. Een spreekwoordelijke rat gaat er echter doelbewust over die grens puur voor eigen belang. Deze rat zal dan ook misbruik maken van elk handvat dat hij kan vinden. Vreemd genoeg niet alleen om er zelf beter van te worden maar juist misschien nog wel meer om anderen er slechter door te laten worden.
Als ik het dan nog verder doortrek als vergelijking zou ik zeggen een vos zou in een oorlog zorgen voor zichzelf, zijn vrienden en familie, ideologisch gezien zou hij stelen van de vijand. Een rat daarentegen zou ten koste van alles zichzelf en dan ook alleen zichzelf verbeteren en dus ook probleemloos zijn landgenoten, zogenaamde vrienden (echte vrienden heeft een rat niet) en waarschijnlijk zelfs zijn familie op offeren.
Een rat zou in de Tweede Wereldoorlog vrijwillig bij de NSB zijn gegaan
En daar houdt in mijn ogen de vergelijking op. Ik zal in een later stadium eens zoeken hoe Japanners mythologisch gezien denken over ratten. Maar ik dwaal wat af… terug naar Kitsune.
Elke kitsune vertegenwoordigd ook één van de dertien verschillende natuurelementen, en bezit de daar aan gekoppelde talenten. Deze elementen zijn; de ziel (de geest), leegte, hemels, wind, aarde, vuur, water verdeeld over oceanen en rivieren, bergen, bossen, bliksem en donder en licht en geluid.
De tekst gaat verder onder de afbeelding
Deze zijn lang niet allemaal even onschuldig
Maar zoals ik al gezegd had lang niet alle kitsune zijn onschuldig! Globaal kun je ze onderverdelen in twee categorieën: de goedaardige Zenko, en de kwaadaardige Yako.
Yako kitsune, levensgevaarlijke wildebrassen
Yako zijn soms levensgevaarlijk maar vaker ondeugende wildebrassen. De Westerse vergelijking naar de rat zou dan hier weer zijn dat een Yako meer naar de rat neigt en de Zenko meer naar de vos. Yako zijn doorgaand zelfs te lui om zelf van gedaante te wisselen en geven ze de voorkeur aan het stelen of overnemen van een bestaand lichaam. Bij voorkeur mooie vrouwen. Eenmaal zo’n vrouw overgenomen gebruikten ze het lichaam voor hun plannen. In de huidige tijden zouden Yako via internet identiteitsfraude plegen en/of met valse anonieme accounts anderen proberen een oor aan te naaien.
Met name mannen die veel zonden hadden begaan waren een geliefd slachtoffer van Yako’s plannen, mensen die chantabel zijn vormen tenslotte makkelijke slachtoffers en worden voor het karretje van Yako gespannen zodat hij zelf (in zijn vermomming) uit het zicht blijft. In de mythen resulteerde dat soms alleen in het stelen van geld of eten, maar in sommige gevallen werden ze erg agressief en overleefden hun slachtoffers het niet.
Kitsune tsuki, bezeten door de vos
Zo’n overname door een vos kreeg ook wel de naam kitsune tsuki, wat letterlijk vertaald “bezeten door een vos” betekent. Het was in vroeger tijden een gevaarlijke ziekte die een hele gemeenschap op z’n kop kon krijgen. Vandaar dat men in vroegere tijden zulke mensen direct naar een Shinto tempel brachten, om te zorgen dat de kitsune verdreven kon worden.
Was deze niet in de buurt dan werd het slachtoffer geslagen of ‘behandelt’ met vuur om de vos te laten verdwijnen. Mensen waren er dan ook oprecht bang voor om bezeten te worden door een vos. Die behandelwijzen met (stok)slagen en vuur werden bij ons in de middeleeuwen ook toe gepast. Soms zouden we dat in de huidige tijd zelfs ook best nog wel eens willen doen.
De tekst gaat verder onder de afbeeldingen
Zenko kitsune, de spirituele boodschapper
De Zenko hebben daarentegen een hele andere roeping. Zij zijn door de Kami Inari verkozen tot boodschapper. Als korte uitleg Kami betekent God en Inari betekent oogst zowel wel op het land als bij de visvangst. Kooplieden wilden graag een mogelijkheid hebben om boodschappen te brengen naar de mensheid. Dankzij de zenko kitsune, die kunnen communiceren met zowel de goden als de mensen, kon dit gedaan worden. Dit is één van de redenen waarom je bij tempels vaak beelden ziet van de mythologische vossen, kitsune, met een rol papier in zijn bek.
In sommige gevallen heeft de kitsune een soort bal onder zijn poot. Volgens legende bevat deze de goddelijke levensenergie die een kitsune heeft opgespaard. Vind je een verloren exemplaar? Bescherm deze dan met je leven, tot de kitsune hem komt opeisen. Je zou er dan rijkelijk voor beloond kunnen worden!
Mensen geloven minder, maar kitsune speelt nog steeds een grote rol
Tegenwoordig geloven de meeste mensen dan misschien niet meer zo letterlijk in al deze verhalen, maar nog altijd speelt de vos een grote rol in het dagelijks leven van vele Japanners. Niet alleen omdat ze een belangrijke rol innemen bij veel tempels, maar simpelweg door de lange geschiedenis die ze delen. Als je hierbij dan het feit optelt dat het in Japan barst van de vossen dan is één en één redelijk twee te noemen.
Er zijn zelfs complete parken zoals “Kitsune Village”, dat een ware publiekstrekker is. Kitsune blijft nog wel een poosje op onze aardbol rondlopen. Dat betekent dus dat wij toch regelmatig over onze schouders zullen moeten blijven kijken.