Deel 1
Seppuku en harakiri zijn beide termen die verwijzen naar Japanse rituele zelfmoord, het lijkt hetzelfde maar er zijn wat kleine subtiele verschillen.
Seppuku is een formele term
De term “seppuku” is een formeel woord en wordt vaak gebruikt in officiële en ceremoniële context. Het bestaat uit twee “woorden” (Kanji karakters) die staan voor setsu wat snijden betekent en fuku dat staat voor buik. Dus letterlijk betekent seppuku “buiksnijden”. Seppuku wordt gezien als een eerbiedige en respectvolle manier om naar de rituele zelfmoord te verwijzen. Traditioneel werd seppuku uitgevoerd door samoerai om hun eer te herstellen na een mislukking of schande. De procedure van seppuku was strikt gereguleerd, waarbij de persoon zijn buik opensneed met een speciaal mes (tanto), vaak gevolgd door een assistent (kaishakunin) die het hoofd van de persoon afsneed om een langdurige lijdensweg te voorkomen.
Harakiri is vergelijkbaar maar minder formeel
“Harakiri” is de meer informele of laten we zeggen volksversie van de rituele zelfmoord, als we het woord ontleden betekent het in de basis hetzelfde als seppuku, “buiksnijden”. “Hara” is een informele term voor “buik”, en “kiri” betekent “snijden”. Harakiri heeft een minder formele en soms zelfs vulgaire klank in vergelijking met seppuku. Harakiri wordt meestal gebruikt om de zelfmoord op een minder respectvolle manier te beschrijven. Waar seppuku vaak in formele documenten, literatuur en geschiedenisboeken wordt gebruikt, is harakiri meer een alledaags woord.
Kort samengevat verwijzen beide termen naar dezelfde handeling, maar “seppuku” is de meer formele en eerbiedige term, terwijl “harakiri” als informeler wordt beschouwd. Voor wie het interessant vind leg ik beide concepten onderstaand wat uitgebreider uit.
Seppuku en Harakiri, kennen een lange geschiedenis
Seppuku en harakiri kennen een lange geschiedenis in Japan. Het zijn termen voor (eervolle) zelfdoding. De twee termen worden vaak door elkaar gebruikt Zoals ik al schreef lijken beide daden wel op elkaar maar zijn er subtiele verschillen.
Seppuku was in vroeger tijden slechts weggelegd voor de samoerai en mensen uit de hooggeplaatste klasse. Harakiri was voor de gewone mensen en werd uitgevoerd zonder secondant, oftwel kaishakunin. De kaishakunin is de man die tijdens de ceremonie de genadeslag geeft wanneer de pijn ondragelijk wordt. Ik zal dat later nog uitgebreider uitleggen.
Tegenwoordig wordt er eigenlijk alleen de term seppuku gebruikt, harakiri wordt gezien als een onbeschoft woord en kun je beter niet gebruiken wanneer je het over dit onderwerp hebt.
De tekst gaat verder onder de afbeelding
Zelfdoding was onderdeel van de Bushido
Bushido staat voor de weg van de krijger, de erecode van de samoerai. Zelfdoding werd vroeger in Japan anders beschouwd dan tegenwoordig. In vroeger tijden zag men het als een eervolle manier om te sterven. Bijvoorbeeld om uit handen van de vijand te blijven, of als boetedoening voor falen of grote schaamte. Zelfdoding was zelfs een vast onderdeel van de Bushido. De Bushido is een strenge verzameling gedragsregels voor alle mensen die onderdeel waren van de samoerai-klasse, hieronder vielen zowel de samoerai zelf als hun volledige families.
Wanneer de Bushido overtreden werd kon er, afhankelijk van hoe zwaar de overtreding was, een verplichte seppuku worden opgelegd, Seppuku werd dan de enige manier om de eer van jezelf en je familie te redden. Je kon het opgelegd krijgen, of je kon er zelf voor kiezen. Als men de keuze zelf maakte leverde dat meer respect op.
Wat is seppuku precies?
Niet alleen het breken van de code was een reden voor seppuku. Als de vijand je verslagen had, wilde je natuurlijk niet in hun handen vallen. Seppuku op het slagveld was uiteraard anders dan de traditionele seppuku. Op het slagveld werd het uitgevoerd zonder verdere hulp. Zeker ten tijde van oorlog kon het voorkomen dat soms tientallen mensen tegelijkertijd seppuku pleegden.
Behalve verliezen op het slagveld waren er nog diverse andere redenen:
- Kanshi of Funshi: het uiten dat de samoerai het niet eens was over een beslissing die zijn meester had gemaakt dus uit protest of ontevredenheid.
- Junshi (of Oibara): Als hun meester (op het slagveld) doodging, ging de eer van de samoerai zo ver dat zij hem volgden naar het “hiernamaals”.
- Sokutsushi: Wanneer men niet in handen wilde vallen van de vijand.
- Muna-bara: Wanneer een samoerai uiting wilde geven aan de haat tegenover een vijand die onbereikbaar was voor hem.
Wanneer de daad niet plaatsvind op het slagveld gaat er aan de daadwerkelijke uitvoering eerst nog het een en ander aan vooraf, het betreft een eervol, stijlvol minutieus ritueel.
Als eerste besluit men wie de kaishakunin zal worden. Dit is de man die tijdens de ceremonie de genadeslag geeft wanneer de pijn ondragelijk wordt.
De tekst gaat verder onder de afbeeldingen
De daadwerkelijke seppuku
Het opensnijden van de maag doet echt verschrikkelijk veel pijn en het kon lang duren voor de dood kwam. Het betreft overigens niet slechts één snede maar bij een volwaardige seppuku moest een samoerai eigenlijk nog een tweede snee maken, omhoog, richting het hart. Beide snedes dienen te worden uitgevoerd zonder geluid, schreeuwen of huilen. Als de samoerai niet in staat was om de snede af te maken werd dat gezien als een oneervol teken van zwakte betekende het dat de samoerai gefaald had in zijn kans om eervol seppuku te plegen.
Gelukkig hebben samoerai een groot deel van hun leven getraind om dit (en andere pijnen) kalm te ondergaan. Voor hen was sterven voor je eer, in uniform, het mooiste dat hen kon overkomen. Wanneer het punt dan daar is de samoerai toch zijn kalmte verliest of als de pijn ondraaglijk wordt, zorgt de kaishakunin ervoor dat het werk gedaan wordt. De betreffende samoerai ziet de genadeslag niet aankomen, want de kaishakunin staat achter hem. Met een snelle beweging maakt hij er met behulp van zijn vlijmscherpe katana door middel van onthoofding een einde aan.
Dit ritueel vind plaats in een speciaal gekozen ruimte, hoe groter de ruimte des te belangrijker de persoon. De man in kwestie, het waren eigenlijk altijd mannen, ging gekleed in een witte kimono. Over het algemeen waren er diverse andere samoerai aanwezig en werd er gezamenlijk sake gedronken terwijl men (heldhaftige) herinneringen ophaalde. Het geheel is een gelaten bijzonder kalme ceremonie zonder al te veel zichtbare emoties.